Ҷиноятҳо дар заминаи нафрат, дар сурати ҷой доштани диққати васоити ахбори омма, намоиши бениҳоят пурсадову сервокуниши табъиз мебошанд, ки ба таври назаррас ба худшиносиву худогоҳии гурӯҳҳои мавриди чунин ҳамлаҳо таъсир мерасонанд. Онҳо метавонанд сабаби сар задани низоҳои васеътари иҷтимоӣ ва ноустувории сиёсӣ гарданд, ки барои ҳар як кишвар муҳим аст, аммо алахусус барои он кишварҳое, ки дар гузаштаи на он қадар дур давраи ноустуворӣ ва зиёда аз он, муноқишаҳои мусаллаҳонаро бо тобиши этно-динӣ аз сар гузаронидаанд (Александр Верховский, 2015).
Дар ин мақола шумо дар бораи ҷавобгарии ҷиноятӣ дар кишварҳои Осиёи Марказӣ барои истифодаи сухани нафратомез, табъиз нисбати ягон гурӯҳи аҳолӣ ва барангехтани адоват ва нафрат маълумот хоҳед гирифт.
Сарқонуни Қирғизистон таблиғи кинаю адовати миллӣ, қавмӣ, нажодӣ, мазҳабӣ, бартариҳои ҷинсӣ ва дигари иҷтимоиро, ки ба табъиз, душманӣ ё зӯроварӣ даъват мекунад, манъ мекунад (Сомонаи Вазорати Адлия, 2020). Ҳар гуна нашрияҳо, изҳорот ва амалҳои дигаре, ки ба барангехтани низоъ байни миллатҳо равона шудаанд, мутобиқи моддаи 313-и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Қирғизистон "Барангехтани адоват(нафрат)и нажодӣ, этникӣ, миллӣ, динӣ ё байниминтақавӣ " ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашида мешаванд. Амалҳое, ки ба барангехтани хусумати (адовати) нажодӣ, қавмӣ, миллӣ, мазҳабӣ ё байниминтақавӣ, таҳқири шаъну эътибори миллӣ, инчунин таблиғи истисноӣ, бартарӣ ё костагии шаҳрвандон дар асоси муносибати онҳо ба дин, мансубияти миллӣ ё нажодӣ, ки дар шакли оммавӣ ё бо истифода аз васоити ахбори омма инчунин тавассути Интернет, содир шудаанд, бо маҳрум сохтан аз озодӣ барои ноболиғон - аз 2 солу 6 моҳ то 4 сол, барои шахсони дигар - аз 5 сол то 7 солу 6 моҳ ҷазо дода мешаванд. Ҳамин кирдорҳое, ки бо истифодаи зӯроварӣ, ки барои ҳаёт ва саломатӣ хатарнок нестанд ё таҳдиди истифодаи он, ё аз ҷониби гурӯҳи шахсон бо маслиҳати пешакӣ содир шудаанд, барои ноболиғон - аз 4 то 6 сол, барои шахсони дигар - аз 7 солу 6 моҳ то 10 соли маҳрумият аз озодӣ ҷазо дода мешаванд (Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Қирғизистон, 2020).
Ҳамин тавр, дар моҳи феврали соли равон, блогнавис Элмир Сидиман дар пахши зинда дар саҳифаи худ дар Instagram манотиқи ҷанубро номукаммал ва ақибмонда номид. Ин сабаби боздошт ҳамчун гумонбар бо моддаи 313 Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Қирғизистон гардид (Kaktus Media, 2020) .
Дар Қазоқистон, инчунин, имкон дорад, ки барои шарҳ додан дар шабакаҳои иҷтимоӣ, натанҳо ба ҷавобгарӣ кашида шавад, балки бо гирифтани мӯҳлати воқеӣ низ тибқи моддаи 174 Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Қазоқистон ҷазо дода шавад. Чунин амалҳо бо маҳдуд кардани озодӣ ба мӯҳлати аз 2 то 7 сол ё маҳрум сохтан аз озодӣ ба ҳамин мӯҳлат ҷазо дода мешавад (Цой, 2017).
Дар ин робита, дар Ӯзбекистон инчунин моддаи 156 Кодекси ҷиноятӣ мавҷуд аст: истеҳсол, нигоҳдорӣ бо мақсади паҳн ё паҳн кардани маводи тарғибкунандаи кинаву адовати миллӣ, нажодӣ, этникӣ ё динӣ, ки пас аз татбиқи ҷазои маъмурӣ барои ҳамон кирдорҳо содир шудааст, бо ҷарима ба андозаи то 133,8 миллион сӯм ё корҳои ислоҳӣ то 3 сол ё маҳдуд кардани озодӣ аз 1 то 3 сол ё ҳабс то 3 сол ҷазо пешбинӣ шудааст (Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурияти Ӯзбекистон, 2020) .
Дар Тоҷикистон низ моддае бо тафсири шабеҳ мавҷуд аст. Тибқи моддаи 189, чунин амалҳо бо маҳдуд кардани озодӣ ба мӯҳлати то 5 сол ё маҳрум сохтан аз озодӣ ба ҳамин мӯҳлат ҷазо дода мешаванд. Агар онҳо такроран ё бо истифодаи зӯроварӣ ё таҳдиди истифодаи он, бо истифода аз мақоми хидматӣ ё аз ҷониби гурӯҳи одамон бо маслиҳати пешакӣ содир шуда бошанд, онҳо бо маҳрум сохтан аз озодӣ ба мӯҳлати аз 5 то 10 сол бо маҳрум кардан аз ҳуқуқи ишғоли мансабҳои муайян ё машғул шудан ба фаъолияти муайян ба мӯҳлати то 5 сол ё бе он ҷазо дода мешаванд. Агар амалҳо аз ҷониби гурӯҳи муташаккил содир шуда бошанд, ки дар натиҷаи он беэҳтиётӣ боиси марги инсон ё дигар оқибатҳои вазнин шуда бошад, боиси ба таври маҷбурӣ баровардани шаҳрванд аз маҳалли истиқомати доимӣ ё дар ҳолати такрории хавфнок ё махсусан хавфнок содир шуда бошад, пас онҳо бо маҳрум сохтан аз озодӣ ба мӯҳлати аз 8 то 12 сол бо маҳрум кардан аз ҳуқуқи ишғоли баъзе вазифаҳо ё машғулшавӣ бо баъзе намудҳои фаъолият бо мӯҳлати 5 сол ё бе он ҷазо дода мешаванд (Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 2020).
16 апрели соли равон Додгоҳи ноҳияи Шоҳмансури шаҳри Душанбе рӯзноманигори мустақил Далер Шарифовро тибқи моддаи 189 қисми 1 Кодекси ҷиноӣ бо ҷурми "барангехтани кинаву адовати динӣ" ба як соли зиндон маҳкум кард. Созмонҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ, ки ин изҳоротро таҳия кардаанд, аз он изҳори нигаронӣ мекунанд, ки рӯзноманигори 32-сола, ки дар мақолаҳои худ аксар вақт ҳуқуқҳои инсон ва озодиҳои диниро инъикос намуда, сиёсати ҳукуматро дар ин самт танқид мекунад, дар заминаи фаъолияти касби худ қурбони таъқибот шудааст. Онҳо мақомоти Тоҷикистонро даъват мекунанд, ки ӯро ҳарчи зудтар ва бечунучаро раҳо кунанд. Далер Шарифов 28 январи соли 2020 аз ҷониби кормандони Кумитаи давлатии амнияти миллӣ (КДАМ) бо иттиҳоми "барангехтани кинаю адовати миллӣ, нажодӣ, маҳаллӣ ё мазҳабӣ" (ОЗОДӢ АЗ ШИКАНҶА, 2020) боздошт шуда буд. Таҳрири васеи моддаи 189 Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба моддаи 20 (2) Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва сиёсӣ мухолифат дорад ва намунаи барҷастаи муқаррароте мебошад, ки метавонад ҳамчун ҷазои номатлуб барои изҳори ақидае истифода шавад, ки маънои таҳрикро надорад ва хавфи барангехтани адоват, зӯроварӣ ё табъизро дар бар намегирад. (ОЗОДИ АЗ ШИКАНҶА, 2020).
Мавод дар доираи лоиҳаи BRYCA бо дастгирии Иттиҳоди Аврупо омода карда шудааст.
Манбаъҳо:
Александр Верховский (2015). Уголовное право стран ОБСЕ против преступлений ненависти, возбуждения ненависти и языка вражды. Москва: Маркази “СОВА”.
Кактус Медиа. (19 феврали 2020). Кактус Медиа: https://kaktus.media/doc/406327_blogera_sydymana_arestovali_na_dva_mesiaca.html
Сомонаи Вазорати адлияи Ҷумҳурии Қирғизистон. (14-сентябри 2020.). Сомонаи Вазорати Адлия: http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/202913
Озодӣ аз ШИКАНҶА. (17 апрели 2020). Эътилофи ҷомеаи шаҳрвандӣ зидди шиканҷа ва беҷазоӣ дар Тоҷикистон: https://notorturetj.org/news/tadzhikistan-grazhdanskoe-obshchestvo-prizyvaet-vlasti-osvobodit-osuzhdennogo-zhurnalista
Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Қирғизистон. (14-сентябри 2020.). Вебсомонаи Вазорати Адлия: http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/111527
Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон. (14-сентябри 2020.). wipo.int: https://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/ru/tj/tj023ru.pdf
Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Ӯзбекистон. (14-сентябри 2020-w.). Lex.uz: https://lex.uz/ru/m/acts/111457
Тсой, С. (17-ноябри 2017). Factcheck.kz . Factcheck.kz: https://factcheck.kz/socium/statya-174-uk-rk-mozhno-li-popast-pod-sud-za-kommentarij-v-socsetyax/